Op zaterdag 31 juli 2021 organiseerde de Sheikh Hamad Award for Translation and International Understanding een symposium over de problematiek van het vertalen van en naar het Arabisch en Nederlands.

Het mediateam van de Sheikh Hamad Award for Translation and International Understanding hield een wetenschappelijk symposium getiteld The Reality and Prospects of Translation between Arabic and Dutch als onderdeel van de activiteiten van het zevende seizoen van genoemde prijs.

Een aantal intellectuelen, academici en vertalers uit het Nederlandse taalgebied nam deel aan het symposium, dat werd gehouden via een videoconferentie. Zij presenteerden papers over de voorgestelde thema’s. Het symposium werd gemodereerd door de in Nederland woonachtige Tunesische dichtster en vertaalster, mevrouw Lamia Makaddam.

Openingslezing: Jan Jaap de Ruiter

Arabist Jan Jaap de Ruiter van Tilburg University, opende de workshop met zijn lezing. Hij betoogde als eerste dat Nederland een lange traditie heeft in het bestuderen en onderwijzen van de Arabische taal.

Hij vermeldde dat het Thomas Erpenius was die in 1613 als eerste de Leidse leerstoel in het Arabisch bekleedde. Hij was degene die de eerste vertaling van de koran voorbereidde, maar deze werd niet gepubliceerd vanwege gezondheidsproblemen, veroorzaakt door de pest, die hem troffen. De eerste vertaling van de Koran in het Nederlands verscheen in 1641, maar het was een vertaling vanuit het Duits en niet rechtstreeks vanuit het Nederlands. De Ruiter benadrukte dat Nederland erg geïnteresseerd is in de Arabische taal en de islam. De reden voor de belangstelling voor de islam is onder andere omdat Nederland eeuwenlang Indonesië als kolonie heeft geregeerd.

Hij besprak het werk van arabist en onderzoeker Richard van Leeuwen van de Universiteit van Amsterdam die de verhalen van Duizend-en-één-Nacht vanuit het Arabisch in het Nederlands vertaalde. Hij is een vooraanstaand expert in het vertalen van het Arabisch naar het Nederlands. Mevrouw Djûke Poppinga heeft ook verschillende Arabische romans in het Nederlands vertaald, waaronder werk van de Marokkaanse schrijver Mohamed Choukri en de Egyptische Nobelprijswinnaar Naguib Mahfouz. De Ruiter vertaalde zelf onder andere het werk van de Egyptische schrijver Alaa Al-Aswany.

De Ruiter gaf aan dat er laatste jaren een grote belangstelling van in het Nederlandse taalgebied levende Arabischsprekende voor het vertalen van de Nederlandse literatuur naar het Arabisch is ontstaan. Hij constateert dat dit een positieve ontwikkeling is omdat het laat zien dat Arabischtaligen de Nederlandse literatuur mooi en aantrekkelijk vinden.

Hij besprak tevens twee problemen waar vertalers van het Arabisch naar het Nederlands in Nederland te maken hebben. Het eerste is dat de Nederlandse taal een sterk metaforische taal is en daarom soms moeilijk te begrijpen. Als vertaler moet je de Nederlandse taal goed beheersen om soms zeer complexe romans naar het Arabisch te kunnen vertalen. Het tweede probleem is dat vertalers een uitgever moeten vinden die de Arabische vertaling wil uitgeven. In de Arabische wereld is er weinig belangstelling voor Nederlandse literatuur. Bovendien heerst er geen leescultuur zoals in veel Europese landen.

Hij sprak over het Vlaams Fonds voor de Letteren in Antwerpen en het Nederlands Letterenfonds in Amsterdam, die beide subsidies verstrekken om Nederlandse literatuur in alle talen van de wereld te vertalen, waaronder het Arabisch. Helaas verlenen beide instituten alleen subsidies aan vertalers als de vertaler een uitgever vindt die de vertaling wil publiceren. Wel is een aantal Nederlandse kinderboeken in het Arabisch verschenen. De Ruiter meldde dat hij voor beide fondsen regelmatig vertalingen beoordeelt. Hij stelt op grond van zijn ervaringen vast dat vertalers doorgaans zeer betrokken zijn, maar helaas begrijpen vertalers vaak niet alle nuances van de Nederlandse taal. De Ruiter heeft verder veel studies en onderzoeken op zijn naam naar de islam in West-Europa. Hij is een expert op het gebied van Midden-Oosterse zaken en een vaste commentator in de Nederlandse media op zaken die verband houden met islam.

Assad Jaber

Assad Jaber is vertaler en academicus aan de Universiteit Leiden, die de Koran heeft vertaald samen met wijlen professor Hans Jansen, De Meiden Van Riaad en gedichtenbundels van Mohammed Darwish. Hij is tevens een van de oprichters van de Association of Arab Creators en voorzitter van de Stichting El Hizjra in Amsterdam. In zijn presentatie gaf hij aan dat uitgevers, strevend naar financieel gewin, de voorkeur geven aan vertalers die zij kennen en op wiens smaak zij vertrouwen, waardoor de concurrentie voor nieuwe vertalers lastig is.

Hij gaf aan dat de gemiddelde Nederlandse lezer gebukt gaat onder stereotypen over alles wat Arabisch is. Arabische schrijvers gaan op hun beurt gebukt onder de politieke en sociale problemen van hun samenlevingen en de status van vrouwen, onderwerpen die doorgaans ver verwijderd zijn van de belevingswereld van de gewone Nederlandse lezer. Uit zijn ervaring voegde hij een heel belangrijk punt toe, namelijk de problematiek van het op de markt brengen van wat vertaald is. Zelden treft hij een publicatie vertaald uit het Arabisch aan op de plaatsen die hij het meest bezoekt. Voor de gemiddelde Nederlander zijn dat de treinstations. Hij betoogt dat het voor het oog van de gemiddelde Nederlander noodzakelijk is om permanent geconfronteerd te worden met vertalingen uit de Arabische taal, om onderdeel te worden van het algemene beeld.

Desiree Custers

Vertaalster Desiree Custers deelde haar persoonlijke ervaringen met literair vertalen vanuit het Arabisch naar het Nederlands. Ze vertelde over het vertaalproces en de moeilijkheden bij het overbrengen van tekst van de ene taal naar de andere, bijvoorbeeld het verschil tussen klassiek en informeel Arabisch bij vertaling in het Nederlands. Custers sprak ook over wat ze een uitdagingen noemde, namelijk het vinden van een uitgeverij om vertaalde romans te publiceren, een punt waar De Ruiter en Jaber eerder al naar verwezen.

Om het Nederlands-Arabisch literair vertalen meer ruimte te geven en aan te moedigen, deed Desiree Custers de suggestie van samenwerking tussen Nederlandse en Arabische vertalers om taalkundige moeilijkheden te overwinnen, evenals de samenwerking tussen culturele instellingen uit de Arabische wereld en Nederland om wederzijdse literaire kennis te bevorderen en om de vertaling van nieuwe Arabische en Nederlandse stemmen te bevorderen. Vertaalster Desiree Custers heeft Arabische en islamitische wetenschappen gestudeerd aan de Katholieke Universiteit van Leuven en diverse vertalingen op haar naam staan, waaronder de roman Brusselse Vrouwen van de Palestijnse schrijfster Nisma Alaklouk.

Dr. Hanan Al-Fayyad

Dr. Hanan Al-Fayyad, de media-adviseur voor de prijs, sprak over de visie, doelstellingen en de financiële aspecten van de prijs, naast de voorwaarden voor nominatie. Ze legde verder uit dat het Nieuwgrieks dit jaar was opgenomen in de prijs, gegeven het belang van de werken die uit het Arabisch in het Nieuwgrieks zijn vertaald. In haar presentatie benadrukte ze het belang van het bouwen van bruggen van communicatie: een middel om culturele bewegingen te activeren.

Het symposium was getuige van een levendige interactie van geïnteresseerden in de problematiek van het vertalen via verschillende communicatieplatforms tijdens de live-uitzending. De rijkste interactie kwam van de directeur van het symposium, dr. Khaled Raouf

De Sheikh Hamad Award for Translation and International Understanding

Het is vermeldenswaard dat de zevende ronde van de Sheikh Hamad Award for Translation and International Understanding vertaalprijzen voor afzonderlijke boeken omvat. Een en ander is onderverdeeld in de volgende takken: vertalingen van het Arabisch naar het Engels; vertalingen naar het Arabisch vanuit het Engels; vertalingen van het Arabisch naar andere talen. De waarde van elk van deze prijzen is tweehonderdduizend dollar, de winnaar van de eerste prijs krijgt honderdduizend dollar, de tweede krijgt zestigduizend dollar en de derde veertigduizend dollar.

Wat betreft de tweede categorie, deze omvat prestatieprijzen in subtalen en deze worden toegekend aan werken die vertaald zijn uit geselecteerde talen in het Arabisch en uit het Arabisch in de betreffende talen: Urdu, Amhaars, Nederlands en Nieuwgrieks, met een prijzengeld van 100.000 dollar voor elke categorie. Het totaalbedrag aan prijzen is een miljoen Amerikaanse dollar.

De derde categorie bestaat uit de zogenaamde prestatieprijs in de twee belangrijkste talen, en de waarde van deze prijs is tweehonderdduizend dollar.

Aanvragen voor de prijs kunnen tot half augustus 2021 gedaan worden via deze website. Download het hiervoor opgestelde formulier conform de gewenste categorie.