Auschwitz- en Holocaustoverlever Primo Levi schreef de volgende woorden in zijn iconische ‘Is dit een mens’ waarin hij verslag doet van zijn verblijf in het grootse vernietigingskamp van de nazi’s:

---

Veel mensen, en volken, zijn min of meer bewust de mening toegedaan dat “elke vreemdeling een vijand is. Meestal ligt die overtuiging ergens diep weggestopt, als een sluimerend virus; ze komt alleen in losse, toevallige reacties tot uiting en leidt niet tot een samenhangend gedachtesysteem. Maar als dat wel gebeurt, als het onuitgesproken dogma het uitgangspunt van een sluitende redenering wordt, dan staat aan het eind van de keten het Lager (concentratie- of vernietigingskamp, JJdR). Het Lager is het product van een met uiterste consequentie in praktijk gebrachte wereldbeschouwing: zolang die wereldbeschouwing bestaat, dreigen ons de consequenties.

Primo Levi

Telkens als ik populistische politici als Geert Wilders, Marine le Pen en de leiders van de Alternative für Deutschland hoor spreken over het islamprobleem, komen mij de woorden van Levi in gedachten. Woorden met zeggingskracht want Levi wist waar hij het over had en zijn analyse is onontkoombaar scherp. Er is dat gevoel dat een vreemdeling een vijand is. Dan is er bij wijze van spreken nog niets aan de hand. Maar het kan gebeuren dat door allerlei omstandigheden die gedachte zich ontwikkelt tot een dogma. En als dat dogma de basis wordt van een –politieke- beweging en als alle negatieve seinen op groen staan, dan staat diezelfde gedachte aan de basis van moord en doodslag. Levi beseft dat het niet hoeft te gebeuren. Hij schetst een ontwikkeling die, als alle factoren meewerken, leidt tot genocide, zoals hij dat zelf heeft meegemaakt.

Wilders en Levi

Waar staat het gedachtegoed van Wilders cs in deze redenering? De fase van de gedachte van de vreemdeling als vijand is het al lang gepasseerd. Waarom? Wel, lees het werk van Wilders Marked for Death; Islam’s War Aganst the World and Me. Daarin stelt hij dat de islam een totalitaire ideologie is die erop uit is de wereld te veroveren en te onderwerpen aan de sharia. Zijn alle moslims dan potentiële terroristen? Wel, het antwoord is uiteindelijk ja. De gematigde moslim is hij of zij die zich de ware boodschap van de islam nog niet heeft aangemeten. En wat zou eventueel de oplossing zijn voor het islamprobleem? Wel, dat is eenvoudig, een moslim dient gewoon afstand te doen van zijn geloof, hier in Nederland, hier in Europa en daar in de islamitische wereld, een agenda die, dunkt me, niet zonder geweld gerealiseerd zou kunnen worden. Richtte Wilders eerst nog zijn pijlen op de islam als verderfelijke ideologie, na zijn ‘minder Marokkanen’ uitspraken maakt hij klip en klaar duidelijk dat het hem om de mensen gaat. Marokkanen zijn –in zijn visie- immers ook moslims, en dus potentieel gevaarlijk. En wie logisch nadenkt beseft dat een ‘moskeeloos’ of ‘islamloos’ Nederland, Wilders grootste wens, toch alleen mogelijk is als er geen moslims meer zijn? En gaan Wilders en de andere populisten dat middels de democratie regelen? Ze beweren immer van wel. Maar ik heb geen vertrouwen in een politicus die het parlement waar hijzelf deel van uitmaakt als nepparlement karakteriseert.

De lessen van de Tweede Wereldoorlog

De Tweede Wereldoorlog en de Holocaust zijn onderdeel van onze geschiedenis en van onze mindset. Ze hebben ons zeer waardevolle lessen geleerd en de woorden van Primo Levi mogen daarvan getuigen. Het is daarom bizar om vast te stellen dat sommige opiniemakers worden gehoond omdat ze vergelijkingen maken tussen wat er nu gebeurt met de moslims en toen met de joden of dat commentatoren zeggen dat dergelijke vergelijkingen de plank misslaan. Ik verwijs uiteraard naar de Tweet van Leo Lucassen waarin hij een vergelijking maakte met de mars van de Britse fascist Mosley in een wijk in Londen waar veel joden woonden in 1936 en de –eerder voorgenomen maar weer afgelaste- wandeling van Geert Wilders en zijn collega Vlaams Belangvoorman Filip de Winter in Molenbeek, de zogenaamde ‘islamsafari’. Geerten Waling waste de oren van Lucassen op Twitter en later in een debat in Buitenhof. Teneur van zijn kritiek was dat de situatie toen en de situatie nu volstrekt niet met elkaar vergelijkbaar zijn.

Het virus van vreemdelingenhaat

Ik luisterde met klapperende oren naar historicus Waling en vroeg me vervolgens af of hij zijn klassieken wel kende. Had hij Levi gelezen? En of dat nu wel of niet het geval was, zag hij niet in dat Lucassen aandacht vroeg voor het virus van vreemdelingenhaat dat nu eenmaal in de mensheid verborgen zit? En is het niet zo dat als je de uitspraak van Levi als leidraad neemt, dat daar de gedachte in verborgen zit dat die vreemdelingenhaat niet noodzakelijkerwijs telkens dezelfde route kiest? Juist integendeel? Dat geweld tegen Anderen en genocides vanzelfsprekend anders tot ontwikkeling komen maar dat ze de basis van vreemdelingenhaat zoals door Levi verwoord delen? Dat is wat Lucassen bedoelde en dat is wat Waling, vind ik, had moeten erkennen. In het Buitenhofdebat zei zowel Waling als Lucassen dat Wilders democratisch gekozen was. Klopt. Dat waren de nazi-Rijksdagleden indertijd ook. Maar wie garandeert zijn democratische gezindheid als hem de kans geboden wordt zijn islamloze Nederland te realiseren, zeker gezien zijn minachting voor het parlement? Ik ben er niet gerust op.

Waling zweeg en zwijgt

De Tweede Wereldoorlog en  de Holocaust leren ons heel veel, Primo Levi bewijst het. Dat negeren of afdoen als te gevoelig of irrelevant voor vandaag is iets dat elke persoon in het publieke debat en dus ook en juist historicus Geerten Waling zou moeten willen voorkomen. En tenslotte dit. Waling verdedigt Wilders’ ‘islamsafari’ als een normale politieke move, maar over het feit dat Wilders de Walingregel ‘gij zult geen vergelijkingen maken tussen de jaren dertig en moslims nu’ eerder dit jaar overtrad toen hij in een interview met Rick Nieman zei dat de ‘Koran veel erger is dan Mein Kampf’, heb ik Waling niet gehoord, toen niet en nu niet.