Corona in de Arabische wereld
Zaterdag 20 juni
Het is alweer lang geleden dat ik de laatste aflevering van mijn ‘Corona in de Arabische wereld’ blog online zette. Is er in de tussentijd dan niets gebeurd? Wel, van alles, uiteraard. Maar ik was zelf erg druk met het academische hoofd boven water te houden in deze bizarre tijden. De crisis lijkt wat achter de rug maar de feiten zijn dat ik nog steeds thuis werk en thuis werk en thuis werk. Alles achter scherm doen blijkt niet mijn favoriet en ik word soms letterlijk ziek van de situatie. Je zult me niet horen klagen overigens want we hebben het goed hier thuis, een mooie tuin en het weer is uiteraard fantastisch. De coronatijd zullen we later herinneren als een ongelofelijke crisis die zich in prachtig weer over ons uitstortte.
Abdallah rouwt – maar niet vanwege Corona
Zulke mooie omstandigheden zijn er echter niet in het Marokkaanse Fes. Marokko heeft de lockdown verlengd zij het dat het koninkrijk nu verdeeld is in zone 1 en 2, waar in zone 1, waar de grote steden onder vallen, nog de strenge lockdown geldt en in zone 2 de versoepeling aanzienlijk is. Zo heeft mijn vriend Abdallah in Al Hoceima de gezellige maar o zo benauwende sfeer van het ouderlijk huis kunnen ontvluchten om achter het stuur van zijn taxi te kruipen, met mondkapje op, en maakt hij de straten van de Noord-Marokkaanse stad weer onveilig. Hij rouwt nog steeds om een onbereikbare liefde, de vrouw van zijn keuze speelt bijzonder ‘hard to get’, maar in alle berichten die hij mij stuurt laat hij weten dat hij nog onverminderd van haar houdt en pijn lijdt in zijn hart. Toen hij haar voor de lockdown een keer ontmoette had ze op zijn mobiel een conversatie ontdekt met een andere dame, die volgens hem niets te betekenen had maar het kwaad was geschied en ondanks een –vind ik hele domme- poging om haar te benaderen via haar broer (hopeloos mislukt want die ziet hem uiteraard als bedreiging voor zijn zus), is de situatie deadlock. Ik heb hem gezegd dat er ‘meer vis in zee is’ maar dat is aan dovemansoren gericht…
Opschepper Houssem
En dan kwam er van de week opeens bericht uit Tunesië. Een aloude vriend die ooit contact met me opnam via Facebook, was een tijdje van de radar verdwenen. Houssem was een raddraaier en een opschepper maar wel sympathiek. Ook hij wilde uiteraard ‘studeren in Europa’ maar gezien zijn vooropleiding gaf ik hem weinig kans. Hoe dan ook, hij had inmiddels een andere Facebookaccount en was, zo zei hij, blij me weer te hebben gevonden wat veel moeite had gekost. Hij vertelde mij via de Messenger dat hij de illegale tocht naar Italië had ondernomen vanuit de Tunesische kustplaats Sfax. Het had hem 6000 dinar gekost, een equivalent van bijna 1.900 euro. Het avontuur duurde op de kop af twee dagen. Het bootje was opgebracht door de Italiaanse marine, de schepelingen mochten even de reuk van Italië opnemen op het eilandje Lampedusa eer ze teruggebracht werden naar Tunesië waar hij nu overigens wel de held is. De opschepper.
Drama voor Sharief
Maar het vervelendste nieuws kwam uit Fes waar Sharief zijn moeizame handeltje was begonnen in groenten en fruit. Wij, mijn vrienden en ik (de ‘Arabische dragons’) hadden hem geld geleend om het op te zetten maar nu wilde het geval dat onze vriend bij de Bab Boujouloud (klik even naar de link. Deze poort is erg mooi) in de vroege ochtend overvallen was en van zijn geld was beroofd, een bedrag van 3000 dirham (300 euro). Het was kommer en kwel en droefenis alom en u als lezer begrijpt al wel dat hij weer om steun vroeg. Maar was het verhaal wel waar? Hij stuurde foto’s (die ik helaas niet kan plaatsen vanwege de privacy) waarop hij te zien is met verband om hoofd en hand en bloedplekken erop. Ik vroeg om een papieren bewijs dat hij bij een kliniek was geweest en zowaar, dat leverde hij. Op dat bewijs stond een telefoonnummer en dus belde ik de kliniek (via WhatsApp). De dokter die ik aan de lijn kreeg bevestigde dat Sharief geweest was maar alleen maar om dat briefje –op mijn verzoek- te schrijven. Ik aarzelde. Maar toen gooide zijn vrouw zich in de strijd. Zij begon mij te appen, wat ik bijzonder vond omdat een moslimvrouw niet snel contact zal opnemen met een niet-moslimman maar ja, nood breekt wet, en ik ben ver weg en het gaat om het geld. Ik kreeg smeekbedes, foto’s van de bloedjes van kinderen en uiteindelijk besloten de Dragons om voor deze ene keer de schade (gedeeltelijk) te vergoeden waarna Sharief weer door kon met zijn handeltje. Eenmaal arm, altijd arm, dat geldt voor bijna de hele wereld en in het bijzonder voor Marokko.
Maar Youssef, de kapper, in Taroudannt wordt niet koud of warm van de crisis. Hij blijft mij vrolijke berichtjes sturen en foto’s met allerlei gelukswensen. Een aartsoptimist en een doorzetter.
‘Stay home stay safe’. Makkelijk gezegd
De cijfers voor Marokko stellen nog altijd niets voor als het gaat om de vergelijking met Nederland of andere westerse landen. Toch is de lockdown er strenger dan bij ons. Ik snap dat als in een land als Marokko de epidemie echt om zich heen grijpt de pleuris (…) uitbreekt vanwege het uiterst gebrekkige zorgsysteem in het land. Bovendien zijn de rijken als de dood voor de epidemie. Zij hebben wel de beschikking over commerciële en dus goede zorg maar ook voor hen geldt dat daar grenzen aan zijn. Als alle arme mensen ziek worden is de situatie niet te houden. Maar het onrecht is groot en waar de rijken mooie banners en slogans op hun Facebookpagina’s en Twitteraccounts zetten als ‘Stay home Stay safe’ (in het Engels, Frans en Arabisch) blijft het sappelen voor de minderbedeelden. Het is dan ook daarom dat de Dragons besloten Sharief nog een keer te steunen. Ik heb Sharief gezegd nooit meer met zoveel geld op straat te gaan en zeker niet in de vroege ochtend. Maar alle handel is cash in Marokko en dus kan hij niet anders. Laten we hopen dat hij prudenter zal zijn. We zullen het zien en ik vertel u er meer over in de volgende aflevering.
Vrijdag 8 mei – De Coronasoera
Deze week even geen of nauwelijks berichtgeving over de lotgevallen van mijn Arabische vrienden en vriendinnen in deze coronatijd. Op Whatsapp kreeg ik een plaatje toegestuurd dat mij direct intrigeerde. Het gaat om dit plaatje:
De kenner ziet direct een connotatie tussen het plaatje en de Koran en terecht. De titel van de tekst is ‘Soera van Corona’ of ‘Coronasoera’. Het is een soera die over Corona handelt. Maar deze soera maakt uiteraard geen onderdeel van de Koran uit die bijna 1.400 jaar oud is. De tekst is een persiflage op vergelijkbare teksten uit de Koran en ik moet zeggen dat de imitatie best goed gelukt is. De titel van de ‘soera’ staat tussen twee symbolen die het virus voorstellen en de symbooltjes waarin de cijfers staan, echte Arabische cijfers wel te verstaan, worden ook vaak gebruikt in Korans, zoals je kunt zien op deze link. Uiteraard nam ik snel kennis van de inhoud van de soera. Wat staat er in de 10 verzen? Hieronder volgt de vertaling, die ik in de geest van het origineel presenteer.
De Coronasoera kan ook beluisterd worden via onderstaande video. De kenner maar ook de niet-kenner merkt uiteraard op dat het reciet veel weg heeft van de traditionele manier waarop de Koran wordt opgelezen/gezongen.
Tekstanalyse
De tekst is eenvoudig en hij geeft goed weer waar Covid-19 voor staat, wat de gevolgen zijn en wat de mensen moeten doen om zich ertegen te verweren. De manier waarop de tekst gepresenteerd wordt lijkt bijzonder veel op de manier waarop soerateksten georganiseerd zijn. Zo zien we dat het eerste vers slechts uit een woord bestaat ‘Covid’. Wel, dat zien we vaker in de Koran. Soera’s waarvan het eerste woord slechts bestaat uit een enkele letter of een of twee woorden. Het eerste vers van soera 36, Ya-Sin, bestaat uit twee letters: ‘Ya sin’ (de j en de s). En het eerste vers van soera 95, de Vijg, bestaat uit twee naamwoorden: ‘De vijg en de olijf’. Een ander aspect dat we terugzien in deze pseudosoera is het rijmschema. In de Coronasoera rijmen alle verzen, ze eindigen allemaal op de lettergreep ‘ied’ en hoewel de naamvalsuitgangen van elkaar verschillen zien we in diverse soera’s van de Koran datzelfde streven naar rijm, al is het niet altijd even consistent. Kijk bijvoorbeeld eens naar diezelfde soera 36. Het is me niet gelukt om het rijmschema ook in het Nederlands vorm te geven. Dat vereiste iets te veel van mijn vertaalvermogen. Bovendien is het een bekend feit dat moslims vinden dat de Koran eigenlijk onvertaalbaar is, en diezelfde overtuiging pas ik dan maar toe op de Coronasoera.
China
Wat ik verder grappig vind is vers 3, waarin verbazing wordt uitgesproken dat het virus wellicht uit China komt. Overigens, voor ik iets over de China-connectie zeg, is het opvallend dat vers 3 de ongespecificeerde derde persoon meervoud gebuikt. Wie zijn ‘zij’ die verbaasd zijn? We zien dergelijke ‘neutrale’ meervoudsposities wel vaker in de Koran, hoewel de moslimgeleerden natuurlijk allang hebben aangegeven wie er met ‘zij’ bedoeld worden in gevallen dat dat in eerste instantie onduidelijk is. In vers 4 staat dan weer wel een gespecificeerd meervoud: ‘de ongelovigen’. Om op het China-aspect terug te komen schoot mij de uitspraak door het hoofd van de profeet Mohammed (vrede zij met hem) die ooit gezegd heeft dat mensen eventueel helemaal naar China zouden moeten gaan om kennis te verwerven. Een uitspraak die moslims vaak gebruiken om mensen te stimuleren zich te ontwikkelen. Maar waarom zijn ‘ze’ verbaasd dat het virus uit het verre China komt? Uit China kan, volgens de profetische uitspraak, immers ook goeds komen? En dan zijn het ook nog eens de ongelovigen die zeggen dat het een hardnekkige ziekte is. Maar die woorden worden al snel overruled want het is, aldus vers 5, geen hardnekkige ziekte. Het is een dodelijke ziekte! En zou die laatste uitspraak dan van de ware moslims afkomstig zijn? Hoe dan ook, de overige verzen van de soera geven adviezen hoe met het virus om te gaan, aangevend dat elk een getroffen kan worden, zowel koningen als knechten (ik vond dat ik die tekst dan wel weer mooi allitererend vertaald heb). Tenslotte staat er onder de soera de tekst ‘Jieloe, de almachtige, heeft naar waarheid gesproken’. De betreffende manier van uitdrukken wordt in de islam vaak gebruikt om aan te geven dat ‘God, de almachtige, naar waarheid heeft gesproken’. Maar wie is Jieloe? De soera zegt er niets over en ik ben er ook niet achter gekomen.
Ik besef uiteraard dat de Coronasoera, hoe grappig hij ook is, beledigend kan zijn voor moslims, maar dat weerhield me er niet van hem op Twitter te ‘gooien’. Dat leverde maar een geïrriteerde reactie op die hieronder staat:
Waarop ik enigszins vilein als volgt reageerde
Maar het mocht niet baten. De Twitteraar bleef boos:
Ik kon het ook niet laten de Coronasoera naar een aantal vrienden te sturen. Ik stuurde hem evenwel niet naar Sharief in Fes. Ik weet dat hij een oprechte gelovige is en hij zou, zo vermoed ik, de humor van de persiflage niet kunnen waarderen. Bovendien heeft hij wel wat anders aan zijn hoofd (zijn groentehandeltje loopt nog steeds prima!) Twee vrienden reageerden. Zoals verwacht was de feedback van Ahmed uit Libië vernietigend. Zie hier zijn appjes:Ahmed schrijft: ‘Jij drijft de spot met mijn religie, nietwaar! Luister, Jan, ik sta je dat niet toe en stuur me geen dingen meer als deze’. Mijn reactie op hem was, ik geef het toe, enigszins hypocriet. Ik zei hem dat ik het ook een grote schande vond, maar gewoon wilde weten wat hij ervan vond. Anders had ik hem als vriend verloren, en dat zou zonde zijn van de vriendschap en het blog!
Youssef de kapper was gematigder in zijn reactie:
Youssef schrijft: ‘De edele Koran is het woord van God, de Allerhoogtse, zijn majesteit is verheven’ en: ‘Het woord van God is een rode lijn, mijn broeder. Bij God, er staat een grote straf op! Maar tegelijkertijd is hij vergevingsgezind en barmhartig. Zeg dus, mijn beste broeder: “Ik vraag de machtige God me te vergeven”. We zijn broeders’.
Ahmed stuurde me boos kijkende smileys, en Youssef –hij houdt heel veel van mij- smileys met hartjes. Mijn hart smolt.
De heiligverklaring van het Coronavirus
Ik heb in eerdere schrijfsels van mijn hand al eens aangegeven dat ik vind dat humor te allen tijde noodzakelijk is om het leven aan te kunnen en te doorstaan, vooral in tijden van nood. De Coronasoera valt wat mij betreft binnen de grenzen van betamelijke humor. De tekst is onschuldig, de persiflage geslaagd en de bijkans idioot heilige status dat het virus vandaag de dag heeft gekregen past goed bij de vergelijkbare status van de Koran. Ik vind dat alles gerelativeerd kan en moet worden en dat vind ik ook van het virus. De halve wereld is in quarantaine gegaan en de economische en psychische schade is enorm. Het had van mij allemaal wel een graadje minder extreem gemogen en hoewel ik me niet populair maak met deze mening in mijn directe omgeving, lukt het me niet hem te onderdrukken. En de humor van de Coronasoera ondersteunt me zo in mijn visie op deze bizarre crisis.
Update van het blog
Bij het publiceren van de eerste versie van deze aflevering van mijn Coronablog op vrijdag 8 mei schreef ik dat ik niet wist wie de soera gemaakt en verspreid heeft, maar dat ik hem leuk vond en ik hoopte dat mijn waardering ervoor gedeeld zou worden door mijn moslimvrienden. Inmiddels begrijp ik dat het -onder anderen- een Tunesische jonge vrouw is die de gewraakte soera online zette. Ze is daar inmiddels voor gearresteerd en haar wacht een juridische procedure (de vrouw heeft hem niet gemaakt; alles wijst erop dat het ‘Big Nostik’ is; zie deze link. Meer informatie over deze zaak staat op deze link (in het Engels). Mijn blog riep, getuige de vele comments, veel reacties en emoties op. Dat begrijp ik, en dat heb ik ook geschreven, maar ik vind het van belang om in mijn blog te vertellen wat er in de Arabische wereld gebeurt. Vanuit dat perspectief kan ik niets met reacties die mij oproepen de blog offline te halen zoals deze via de Messenger:
Hoi Jan Jaap, Jij hebt zoveel moslim vrienden zoveel binnen als buiten Nederland. Je weet misschien niet dat dit te veel commoties met zich gaat brengen en wordt gezien als zeer beledigend en een soort bespoten van de Quraan. Om die reden verzoek ik je dit te verwijderen en aan jouw vrienden die jou respecteren uit te leggen dat je dit niet bedoelde
Als echter Amna al-Sharqi, het gearresteerde Tunesische meisje het van belang vond de soera online te zetten en daar dus zelfs voor gearresteerd werd, zou ik me dan terug moeten trekken en de blog offline halen? Haar arrestatie is juist een reden om dat niet te doen. De moslims in Nederland die me nu de maat nemen, weten dat de vrijheid van meningsuiting in ons land hoog in het vaandel staat. Ik denk dat ik de ethische regels van die vrijheid in genen dele heb overschreden door de lezers te laten kennis maken met deze zaak en mijn visie erop te geven. Maar als er moslims in dit land of erbuiten zijn die dat wel vinden, dan kunnen zij een klacht indienen en aangifte tegen mij doen en zien we later wel wat de rechter ervan vindt. Hoe dan ook, ik vond het fijn om te vernemen dat een moslimvriend en collega opvallend mild reageerde. Hij zei:
‘Haha. Mooi. Je ziet er ook het poëtische van de Korantekst in terug’, en dan een knipoog smiley. Humor muss sein, zoals de Duitsers –bij uitstek hen- zo mooi kunnen zeggen, zelfs als het om bijkans heilige zaken gaat als religies, inclusief islam, en –inmiddels- het Coronavirus.
Vrijdag 1 mei – Goed nieuws uit Fes
Het heeft even geduurd voor ik weer in de pen klom om te berichten over Corona in de Arabische wereld. Daar zijn twee redenen voor. De eerste is dat ik zelf hartstikke druk ben met mijn academische werk en het gewone dagelijkse leven en de tweede is dat de intensiteit van mijn contacten met de Arabische wereld drastisch verminderd is. Over de eerste reden kan ik melden dat het lesgeven online dan wellicht een bijzondere en vernieuwende ontwikkeling is die nu massaal plaatsvindt, maar dat het tegelijkertijd bijzonder arbeidsintensief is en energie vretend. Een terugkerend fenomeen is dat studenten hun camera’s niet aan willen of kunnen doen, zodat ik les zit te geven terwijl ik vooral mezelf op scherm zie en maar een of twee studenten die hun camera’s aandoen. Ik vind dat ik studenten niet kan dwingen hun camera aan te zetten, en dus aanvaard ik de situatie, maar ik mis de fysieke interactie met de studenten. Een gezicht dat een vraagteken tovert. Een student die enthousiast is. Ik mis veel en zij missen ook veel. Daarbij komt dat ik me steeds meer zorgen maak over hoe dat academische onderwijs in Gods/Allahsnaam zo door moet gaan en of er straks geen studenten gaan afvallen. Ieder mens heeft in deze tijd zijn eigen coronatragedie, het is uniek dat we dit meemaken. Een crisis die voor elk individu zijn sporen nalaat en dus ook voor mijn studenten. Hoe het ook zij, ik heb soort van formeel besloten de situatie te accepteren zoals hij is, me in te stellen op de nieuwe post-coronasamenleving en me te richten op alles wat goed gaat. En dat zijn gelukkig nog heel veel dingen! Maar tijd kosten het onderwijs en onderzoek coronastijl allemaal wel. Bovendien merk ik dat ik meer dan ooit bezig ben met allen die mij lief zijn, familie en vrienden. Een beetje telefoongesprek duurt hoe dan ook vaak meer dan 30 minuten, zeker als het een videogesprek is. En je wilt ook de eenzame vrienden en familieleden niet vergeten.
Shariefs groenten- en fruithandel
Dus die eerste privéreden is er ook de oorzaak van dat het contact met mijn vrienden in de Arabische wereld aanzienlijk verminderd is. Maar er valt wel wat te melden! Zo lijkt het erop dat het handeltje van Sharief uit Fes goed van de grond gekomen is. Hij was indertijd naar de bank gegaan om geld te lenen om een groenten- en fruithandeltje op te zetten, en dat was hem geweigerd. Hij vroeg mij om hem het geld te lenen (300 euro) en samen met wat (crowd)vrienden (dank daarvoor!) heb ik hem dat geleend en het geld verstuurd via Western Union. We hebben een soort van WhatsApp-contract ondertekend. We spraken af dat hij dat geld zou gebruiken om zijn handel op te zetten, dat hij mij wekelijks zou informeren over de inkomsten en uitgaven, en dat hij niet om nog meer geld zou vragen. Ik was benieuwd! Sharief is een aardige jongen en hij heeft vier bloedjes van kinderen maar ik verdenk hem er ook van aan de wiet te zitten met mogelijke verslavende effecten. Maar goed, om een lang verhaal kort te maken, Sharief stuurde me al snel deze foto’s toe:
Daar staat zijn straathandel (wel een heel stille straat!)! Aardappels, uien, wortels, courgettes en wat dies meer zij. Hij had ook een weegschaal gekocht (30 euro, best duur, vond ik). En toen ik vroeg hoe de zaken liepen zei hij dat het ‘wel ging’. Sharief is geen optimist van nature…
Maar later stuurde hij foto’s van de tweede tranch voorraad onderweg naar zijn verkoopstekkie. Mooi! Hier een van de betreffende foto’s:
Dus hij was er blijkbaar in geslaagd om toch wat winst te maken en nieuwe voorraad te kopen en onlangs (donderdag 30 april) stuurde hij een voice berichtje (zie hieronder) dat alles goed ging. Ik ben trots op Sharief!
Kapper Youssef, immer vrolijk
Een ander contact in Marokko is met kapper Youssef in Taroudant. Die is immer vrolijk gestemd en stuurt me allerlei berichten waarin hij onze nog zo prille vriendschap benadrukt. Er staat zoveel vriendelijkheid en liefdevolheid in zijn berichtjes dat ik er haast meer achter zoek! Maar dat doe ik niet. Ik aanvaard de mooie plaatjes en filmpjes waarvan ik er hier een paar toevoeg.
De lockdown in Marokko is verlengd tot 20 mei. Dat is nog heel lang voor al die arme mensen die dagloner zijn. Er is een avondklok. Het is Ramadan. De overheid maakt van de situatie gebruik om haar greep op de bevolking te versterken. Er zijn berichten dat bloggers die over de Marokkaanse lockdown schrijven opgepakt worden. De Marokkaanse veiligheidsdiensten hadden het land toch al fors onder controle. Dat is nu alleen maar veel erger geworden. Hier trouwens een bizar filmpje waarin te zien is hoe een politievrouw in Marrakech de mensen maant naar huis te gaan: niemand luistert.
Maar met Sharief gaat het goed en als God het wil zorgt het groenten- en fruithandeltje voor de nodige permanente inkomsten. De deal met hem is dat hij het bedrag binnen een jaar terugbetaalt, ofwel rechtstreeks aan mij als ik –ooit- weer in Fes kom of dat hij het terug overmaakt via Western Union. We zullen het zien.
Vanuit Libië was het stil. Mijn vriend Said in Egypte heeft zich in zijn villa opgesloten en vast. Mijn student François in Jordanië heeft zich op het onderhoud van zijn tuin gestort en Abdallah uit Al Hoceima vermeit zich met de meisjes op de speciale datingapp waarin hij eindelijk wist door te dringen.
Mijn Arabische vriendinnen
En, omdat mij dat gevraagd werd op Facebook, hoe staat het met je vriendinnen in de Arabische wereld? Wel, Latifa uit Kenitra, mijn beste Marokkaanse vriendin, werkzaam aan de universiteit aldaar, heeft nu alle tijd om aan haar onderzoek te werken maar ook zij moet het contact met de studenten via Zoom of Skype of Teams doen en geloof me dat dat in Marokko veel lastiger is dan hier want niet elke student beschikt over een goede wifi verbinding laat staan over een geüpdate laptop. Vandaar dat ook het contact met Latifa goed is maar wel sporadisch. Als elke academicus is ze hartstikke druk.
Eindelijk regen!
Het beste bericht de laatste tijd behelsde echter een totaal ander onderwerp. Uit Fes kreeg ik een filmpje opgestuurd waarin te zien is dat het pijpenstelen regende in de stad. Een zegen aldus het bijgaande commentaar. Niet voor niets wordt over Marokko gezegd: ‘regner c’est pleuvoir’ in plaats van ‘regner c’est prévoir’ oftewel: ‘regeren is regenen’ in plaats van ‘regeren is vooruitzien’. Regen is een zegen voor volk en regering in het droge Marokko.
Vrijdag 10 april
Ik was van plan eerder deze week met een update te komen van mijn blog over Corona en de Arabische wereld, maar de online werkelijkheid van een wetenschapper is veel tijdrovender en intensiever dan de offline werkelijkheid. Alles loopt prima, de vergaderingen met Zoom, de thesisgesprekken met Skype, het huiswerk nakijken middels het maken van een filmpje en dat dan opsturen met Whatsapp, maar het is allemaal zeer arbeidsintensief en ik denk dat ik niet met een primeur kom als ik zeg dat mijn hoofd aan het einde van de dag tolt.
Sharif in Fes tobt door
Maar dat is allemaal klein leed vergeleken met de talloze kleine en grotere drama’s die zich afspelen in de Arabische wereld. En dan gaan mijn gedachten in de eerste plaats uit naar Sharif in Fes. Regelmatig vervloekt hij de ziekte op Facebook, want de lockdown waar Marokko nu in verkeert maakt het hem onmogelijk een inkomen te genereren. Vroeger werkte hij in de toeristenindustrie maar nu is Fes, de stad waar hij woont, compleet leeg (zie de foto’s hieronder die hij stuurde).
Wat nu? Hij was naar de bank gegaan om een lening aan te vragen van 3000 Marokkaanse dirham (omgerekend ongeveer 300 euro) om groenten te kopen en weer te verkopen. Groente is immers altijd nodig? Maar de bank weigerde ‘vanwege Corona’. De Marokkaanse overheid zou beloofd hebben dat iedereen 1000 dirham kreeg –hoewel ik ook hoorde van bedragen van slechts 200 dirham of juist 1.200 dirham- maar wanneer krijg je dat geld? En het is misschien een mooi gebaar, maar Marokko is zo goedkoop niet meer en dat geld is zo weg. En zo tobt Sharif en laat hij mij dagelijks weten hoe zwaar het leven is maar dat alles van God gegeven is en dat hem niets anders rest dan zich aan het lot over te geven.
Ellende in Jordanië
Ook François uit Jordanië meldt mij hoe zwaar de gewone mensen het hebben. Velen doen hun beklag op social media als Facebook en YouTube en vragen Koning Abdoellah te hunner gunste te interveniëren. Francois begrijpt de smeekbedes, maar hij vreest dat de koning wellicht wel luistert maar niet zal reageren. Sterker nog, de Jordaanse overheid besloot de algemeen directeur van de Jordaanse televisie aan te houden samen met de maker van het betreffende programma en de interviewer. De overheid vond de inhoud van het programma schadelijk voor haar pogingen het land coronavrij te houden. En dat terwijl het programma ook aantoonde dat mensen die van hun werk beroofd zijn door de situatie openlijk verklaren dan maar in drugs te gaan dealen. Daarmee geeft het programma duidelijk het Jordaanse sentiment weer, maar dat mag blijkbaar niet openlijk gezegd worden.
Luxe zorgen van Said
Hoe anders is dan de klacht van mijn meer dan bemiddelde vriend Said uit Egypte, die een miljoenenhandel in import en export runt. Hij luidde de alarmbel omdat de Egyptische overheid verordonneerd heeft dat particulieren nog maar 10.000 Egyptische pond per dag mogen overschrijven of uit de muur halen en bedrijven nog maar 50.000,- (1 pond is ongeveer 6 eurocent) en dat maakt handeldrijven voor Said natuurlijk heel lastig. Hij stuurde mij het schrijven van zijn bank dienaangaande. Kijk maar op de foto hieronder.
Hoe dan ook ken ik Said als een man die zijn transacties liever cash doet. Ik herinner me de laatste keer dat ik in Caïro was (in 2011) dat we richting de Azhar liepen met een plastic zak waarin Said omgewisseld € 50.000,- had. Niet voor niets is zijn zakenmotto ‘al-Cash cAsh’ (‘Leve Cash geld!) en in een ademtocht door ried hij me aan geld in goud te beleggen. Het grappige is dat Said, net als Sharif in Marokko, mij ook laat weten ‘hoe zwaar het leven is maar dat alles van God gegeven is en dat hem niets anders rest dan zich aan het lot over te geven’. Het kan verkeren.
Youssef knipt toch thuis
Een lichtpuntje bracht mij echter een fotootje van Youssef, de kapper uit Taroudannt in Marokko. Hij heeft zijn nering moeten sluiten vanwege de hygiënemaatregelen en ik had hem gevraagd of hij dan niet thuis ging knippen, maar daar had hij niet op gereageerd. Op het fotootje dat hij stuurde zag ik hem echter vrolijk een jochie knippen in de keuken van wellicht zijn huis. Ik kan de foto hier niet plaatsen vanwege de privacy maar ik was blij dat Youssef er toch wat van weet te maken.
Lockdown in Libië
Verder blijf ik mij verbazen over de lockdown in Libië. Het land wordt geteisterd door geweld en chaos, maar niemand zou de straat op mogen. Dat doe je in een land waar elk moment je de kogels om de oren kunnen vliegen toch al niet snel. Maar goed. Mijn Libische vriend Ahmed vertelde mij eerder uitgeweken te zijn naar het platteland, zo’n 80 kilometer het binnenland in vanaf de Oost-Libische stad Tobroek, maar zijn grote liefde, zijn vriendin in Tobroek, kan hij vanwege de lockdown niet zien. Overigens vertrouwde hij mij toe dat zijn moeder liever heeft dat hij met een plaatselijke schone trouwt, van het platteland, in plaats van met die wufte stadse vrouw. Op mijn vraag waar zijn vader in dit conflict staat kwam geen antwoord. Wel stuurde hij mij een mooie foto van een maaltijd die hij bereidde en dat beslist op de wijze van het platteland.
Lockdown en de Ramadan
De Arabische wereld met haar relatief lage coronastatistieken (waarvan je je in gerede kunt afvragen of ze wel kloppen: Egypte 118 doden; Jordanië 7; Libië 1; Marokko 97 tegenover Nederland 2.396 op vrijdag 10 april 2020) wordt geconfronteerd met dezelfde vragen als wij in het Westen. We hebben de zaak op slot gezet, maar is die prijs niet te hoog voor de mensen die het sociaaleconomisch al zo zwaar hebben. Hoe lang houdt een volk dit vol? En in de Arabische wereld komt er dan ook nog eens bij dat weldra de Ramadan aanvangt (op 23 april). De Azharuniversiteit in Caïro heeft gezegd dat er best gevast kan worden in de Ramadan, virus of niet, maar in Egypte heeft president Sisi alle Ramadanactiviteiten verboden zoals bijeenkomsten in moskeeën en het organiseren van maaltijden in tenten op straat, dat laatste is overigens een gevoelige klap voor de arme mensen die het in de vastenmaand vooral van dat soort straatbijeenkomsten moeten hebben. Zo is er toch niets leuks meer aan de Ramadan? Is het volk in staat ook dat nog eens te verdragen? Daarover en over andere zaken de volgende keer meer.
Wie met mij mee wil doen om de 300 euro bij elkaar te krijgen die Sharif nodig heeft is welkom om contact met me op te nemen. Het zou mooi zijn als hij een handeltje kan beginnen om zijn jonge gezin (vrouw en vier kinderen) te onderhouden. Mij contacteren kan via de contactpagina van deze site.
Dinsdag 31 maart
Ik had de tekst van mijn eerste ‘Corona in de Arabische wereld’ nog niet online gezet of Sharif meldde zich uit Fes met de verheugende boodschap dat hij mijn financiële bijdrage voor de geboorte van zijn zoontje Zaid had opgehaald bij het lokale kantoor van Western Union in Fes. Hij was kort van stof, bedankte me en vervloekte de ziekte die in Marokko met name de armen treft, want zij verdienen hun kostje vrijwel allemaal buitenshuis. En dan is er ook nog eens de Marokkaanse overheid die streng straft als je je zonder toestemming op straat begeeft. Het land beschikt over een van de beste geheime diensten van de wereld en die richt zich echt niet alleen op potentiële terroristen, maar ook en vooral op de eigen bevolking. Overigens lees ik meer en meer berichten op social media dat de verplichte opsluiting in Marokko niet anders kan leiden dan tot een opstand. Stel je voor. Traditioneel vindt het grootste gedeelte van het leven van de mannen buitenshuis plaats in de vele cafés en zijn de huizen de domeinen waar de vrouw de scepter zwaait. En hoe moet dat als straks, eind april, de Ramadan begint? Met z’n elven in een klein huis en dat bijna 24 uur per dag, zeven dagen per week. De Ramadan is een van de hoogtepunten in de islamitische wereld en is bij uitstek een feest dat gezamenlijk gevierd wordt. Maar nu dus achter gesloten deuren. De Ramadan uitstellen net zoals de Olympische Spelen? Is dat een optie? Die suggestie heb ik ook wel voorbij zien komen maar ik denk dat de religieuze autoriteiten in Rabat, Caïro, Ankara, Riad en Qom die beslissing niet zullen nemen omdat religie wellicht toch belangrijker wordt gevonden dan volksgezondheid. En je riskeert er inderdaad volksopstanden mee. Maar of het goed is voor het tegengaan van het virus, is een grote vraag.
Abdallah uit Al Hoceima
Hoe het ook zij, mijn oud-student Abdallah uit Al Hoceima, die ooit islamitische studies studeerde in Oujda en nu de kost verdient als taxichauffeur, vertelde mij via de app dat zijn ouderlijk huis 24 uur per dag vol mensen zit. Zijn oude vader heeft twee vrouwen, bij de ene, die in Tetouan woont, heeft hij negen kinderen en bij zijn tweede vrouw in Al Hoceima zes. Het is een ware extended family. Abdallah heeft al verscheidene pogingen gedaan de Middellandse Zee richting Europa op te varen op een wankel bootje maar keer op keer bracht de Marokkaanse marine het bootje op, bracht hij enige dagen in de cel door en kon hij doorgaan met zijn baantje als taxichauffeur. Abdallah bidt vijf maal per dag (onder andere in de moskee op de foto; een maal deed ik mee met het gebed; dat was een bijzondere gebeurtenis) en gaat in de avond in de lokale versie van een Cruijff court voetballen met zijn vrienden.
Maar ook aan hem knagen de verveling en eenzaamheid en dus vroeg hij mij of ik hem niet wilde helpen zich te registreren op een website waar je met allerlei dames kon chatten. Een vriend van hem had zo een alleszins aantrekkelijke Oekraïense aan de haak geslagen. Nu was ik wel genegen hem te helpen maar dat zou betekenen dat ik mij zou moeten registreren want een en ander gaat met een creditcard en die heeft Abdallah natuurlijk niet. Gelukkig ontdekte ik op de site dat je ook een gratis proefperiode kon nemen en dat moet hij dan maar doen.
Ahmed uit Libië
Vorig jaar legde Ahmed uit Libië via Facebook contact met mij. Ahmed doet aan gevechtssport en zou wel eens in Europa zijn geluk willen beproeven. Geld was het probleem niet, dat heeft hij (of liever zijn vader) in overvloed. Nu weet ik helemaal niets van gevechtssporten en dus kon ik hem nauwelijks van dienst zijn maar hij babbelde vrolijk verder over zijn leven als vechtsporter en trouwens ook slager. Hij was een keer illegaal naar Egypte gegaan –Ahmed woont niet ver van de Egyptische grens- en had daar om geld gevochten en flink verdiend. Hoe dan ook, ik wilde wel eens weten hoe het nu met hem was en dus nam ik contact op. Wel, hij woonde niet meer in de grote stad maar was teruggekeerd naar het dorp waar hij geboren was en waar zijn ouders nog steeds wonen en zijn jongere broers en zussen. Nu brengt hij zijn dagen door met het hoeden van de 200 geiten van zijn vader in de steppen achter het dorp. Het zijn troosteloze vlaktes maar ze zijn wel groen vanwege de voorjaarsregens. Op mijn vraag of hij naar het dorp is gegaan vanwege Corona of het geweld dat Libië al zo lang teistert zei hij dat er altijd overal oorlog in Libië is maar dat de combinatie met de dreiging van het virus hem deed besluiten naar huis te gaan waar het relatief veilig is en hij lekker buiten kan zijn. Geheel volgens de Arabische traditie van gastvrijheid nodigde hij me uit te komen. Maar als ik al nauwelijks in Peer in België of Kranenburg in Duitsland kom dan is Tobroek al helemaal onmogelijk (en trouwens altijd al veel te gevaarlijk).
De kappers in Marokko
Vorig jaar had ik me in de Medina in Fes laten knippen door een vaardige kapper en in januari dit jaar ging ik regelmatig onder het mes bij kapper Youssef in Taroudannt (zie foto). Met beiden heb ik app contact en beiden melden mij dat ze hun nering hebben moeten sluiten. Dat is natuurlijk dramatisch want zo verwerven ze geen inkomsten. Ik heb beiden de vraag gesteld of ze nu –stiekem- thuis knippen of bij de mensen thuis. Het merkwaardige is dat beiden geen antwoord op de vraag geven. Mensen moeten toch geknipt en geschoren blijven worden? Durven ze niet te antwoorden omdat ze iets doen wat niet mag of generen ze zich voor het feit dat ze nu brodeloos zijn en is hun trots te groot om toe te geven dat ze daarom maar zaken onderhands doen? Ik ben er nog niet achter, maar laat het u in een volgend blog graag weten. Ten slotte beneden nog een filmpje dat François in Amman, Jordanië, me toestuurde, waar je hoort hoe ‘everyone all over Amman –is- clapping for all the soldiers and guards taking care of our country’. In Jordanië bedanken ze de Hermandad, in Europa bedanken ze het verplegende personeel. Zit daar een cultuurverschil in? Iets om over na te denken. Ik laat snel weer van me horen.
Vrijdag 27 maart
François in Jordanië
Nog voordat Nederland overging tot een semi-lockdown, had de regering van Jordanië al besloten tot een totale lockdown, waarin niemand meer op straat mocht. Het volgende filmpje spreekt boekdelen wat dat betreft.
Mijn PhD student-op-leeftijd François die al sinds jaar en dag in de Jordaanse hoofdstad Amman woont berichtte me dat hij nu noodgedwongen thuis zit. Op het moment dat ik dit schrijf heeft Jordanië 211 patiënten waarvan er nog geen een is overleden (ik gebruik wereldwijde statistieken van het virus via deze link). Het is opvallend hoe laag de aantallen Coronapatiënten zijn in de Arabische wereld en dat was ook de reden voor de Wereld Gezondheidsorganisatie om de landen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika te vragen openheid van zaken te geven. Hoe kan het dat een land als Iran 16.715 patiënten en 2.234 doden heeft en het ernaast gelegen Irak maar 241 patiënten en 36 doden? En hoe kan het dat landen als Qatar en Saoedi-Arabie enerzijds cijfers presenteren die zeer bescheiden zijn maar die tegelijkertijd ook hun samenleving op slot doen?
Is het een soort van arrogantie die hen ertoe brengt de cijfers bewust laag te houden omdat ze geloven dat het vooral een ziekte van en voor het Westen is en niet voor de islamitische wereld? Dergelijke geruchten gaan rond zoals er heel veel geruchten rond gaan in de islamitische wereld. Overigens waagde ik het wel François te zeggen dat de crisis wel goed is voor zijn proefschrift. Hij heeft nu alle tijd of in elk geval meer tijd dan eerst om eraan te werken. Hij erkende het maar zonder enige vorm van vrolijkheid, en terecht, ook ik voel me als wetenschapper nauwelijks gestimuleerd door de gedachte dat er nu zoveel vrijheid is dat ik ‘lekker kan werken aan publicaties’.
Said in Egypte
Mijn Egyptische vriend Said, die ik al ken sinds ik in 1981-1982 in Caïro studeerde, onze vriendschap is dus al bijna 40 jaar oud, appte mij de vraag of het Facebookbericht klopte dat het Coronavirus onderdeel uitmaakte van de bacteriologische oorlog die de Verenigde Staten in het geheim begonnen zijn tegen China in de Chinese provincie Wuhan in het kader van de handelsoorlogen tussen beide landen.
Maar de Chinezen waren erachter gekomen, hadden het virus weten te dempen en sloegen toen toe (er staat niet bij hoe) onder Amerikaanse militaire bases en Amerikanen in Italië, zodat het virus uiteindelijk zijn weg zou vinden naar Amerika zelf (en dus ook Italië).
Nu staat het internet vol van fake news maar dit leek me overduidelijk een hoax. Toch? Of niet? Egypte heeft de bewegingsvrijheid van zijn burgers ook flink ingeperkt. Ergste is misschien wel dat het gebruik van waterpijpen verboden is. Het roken van waterpijpen in de vele cafés in Caïro en in heel Egypte is een broederlijk ritueel, maar veel mannen lurken aan dezelfde pijp en hoewel je je eigen tuitje kunt gebruiken is de overdracht van speeksel eerder regel dan uitzondering. Arme Egyptenaren! President Sisi heeft al zoveel vrijheden van de Egyptenaren afgepakt, nu is ook de publieke ruimte zeer beperkt voor het toch al zo geplaagde volk. Mijn vriend Said heeft het echter relatief gemakkelijk. Toen ik hem leerde kennen woonde hij in de volkswijk Bulaq al-Dakrur waar hij aan een straat woonde, ongeasfalteerd, waar je, als je je hand uitstak vanuit het voorbalkon de hand kon aanraken van iemand die diens hand uitstak vanuit het balkon aan de andere kant van de straat. Ik heb goede herinneringen aan dat huis dat koel en proper was en voorzien van een heerlijke douche. Nu is Said een geslaagd zakenman die een miljoenenbedrijf runt. Toen ik hem vertelde hoe hoog (lees: laag) mijn lerarensalarisje was, barstte hij in lachen uit. Moest ik het met zo weinig doen per maand? Nu woont hij in een groene compound in het prestigieuze Six October City, gebouwd in de woestijn, met een muur erom heen in een van zijn drie villa’s met grote, evengoed rijk besproeide tuinen. Met Said hoeven we geen medelijden te hebben.
Sharif in Fes
Maar Sharif verdient wel ons medelijden. Sharif woont in de medina van de Marokkaanse stad Fes. Hij woont op zich in een groot en koel huis, maar de ruimtes zijn gevuld met schamele meubels. Er is geen douche en water komt uit een enkele kraan. Met een gasflesje worden maaltijden bereid. Sharif leerde ik in 2019 kennen toen ik in het posh Merinideshotel verbleef voor een cultureel festival. Als je het hotel verliet en een beetje links hield, dan kwam je via allerlei trappetjes zo in de Medina terecht. Op die trappetjes leerde ik Sharif kennen. Zijn huis, met mooi uitzicht over de Medina, zie de foto, grensde eraan.
Een gesprekje vindt snel plaats in Arabische landen. Sharif zal zo’n 35 jaar oud zijn, broodmager en het zou mij niet verbazen als hij –te veel- blowt. Hij is vader van zo’n twee of drie kinderen en toen ik hem ontmoette was de derde (of vierde) in aantocht. Met Sharif ging ik naar de Karawiyyinmoskee omdat ik dolgraag een dhikrsessie mee wilde maken. In Tunesië werd me dat een jaar eerder toegestaan in de Sidi Brahim Riyahimoskee. en ik vond het een bijzondere spirituele ervaring. Maar eenmaal bij de poort van de beroemde moskee, vertelde de imam mij via Sharif dat ik alleen binnen kon komen als ik een papieren bewijs kon laten zien dat ik moslim was. En dat had ik niet en zal ik ook niet hebben. Ik vervoegde me toen met Sharif naar een buitengewoon schimmig cafeetje in een achteraf kamertje waar flink geblowd werd en tegelijkertijd voetbal gekeken, toen naar de Afrikacup.
_in_the_city_of_Fes,_Morocco_(Image_8_of_9).jpg){kind=link}
Diezelfde Sharif vroeg me aan het einde van de middag om geld en dat heb ik hem ook gegeven. De man heeft heel weinig middelen. Dat zag ik heus wel. Eenmaal thuis bleef ik contact met hem houden. Hij had een soort van Nokia mobiel en ook een Facebook-account. Een week of drie geleden berichtte Sharif mij dat de kleine geboren was, hij kreeg de naam Zaid. Deze week zou ik in Fes zijn geweest en ik had Sharif zeker bezocht om de kleine te bewonderen. Ook zou ik niet met lege handen komen. Maar de reis naar Marokko ging niet door want toen de Coronacrisis ook in Marokko uitbrak (256 patiënten en 11 doden) ging ook dat land op slot en wel zeer drastisch. Ik besloot Sharif deze week een sms’je te sturen (Whatsapp heeft hij niet op zijn oude Nokia) waarbij ik aankondigde hem een bedrag te zullen overmaken voor de kosten die hij nu ongetwijfeld heeft. Maar tot nu toe, en dat is al twee weken, is het stil. Sharif is digitaal dood. Ik krijg hem niet te pakken en kan hem dus ook geen bedrag toesturen. Ik maak me zorgen over hem en zijn jonge gezinnetje.
Mijn andere vrienden
In een hierna volgende aflevering van dit blog vertel ik of ik Sharif nog te pakken heb gekregen en doe ik ook kond van de wederwaardigheden van Ahmed in Libië en de Coronacrisis (1 patiënt), hoe kapper Youssef in het Marokkaanse Taroudannt probeert te overleven en waarom het huis van Abdallah, de taxichauffeur in het Marokkaanse al-Huceima deze dagen de hele tijd vol mensen zit. En wie weet zijn er ook wel nieuwe berichten van Said.